Czy gmina zawsze musi zapewnić lokal socjalny? Wyjątki 

Obowiązek gminy zapewnienia lokalu socjalnego osobom uprawnionym wynika z ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego. W praktyce oznacza to, że w przypadku eksmisji sąd może przyznać danej osobie prawo do lokalu socjalnego, a gmina – jako podmiot publiczny – ma obowiązek taki lokal zapewnić.

Czy jednak jest to obowiązek absolutny? Czy w każdej sytuacji gmina musi dostarczyć lokal socjalny? Odpowiedź brzmi: nie zawsze. W polskim systemie prawnym istnieją bowiem wyjątki od zasady.

Podstawy prawne obowiązku gminy

Najważniejsze regulacje znajdują się w:

• art. 14 ustawy o ochronie praw lokatorów,
• art. 75 Konstytucji RP (prawo do mieszkania),
• orzecznictwie Sądu Najwyższego i Trybunału Konstytucyjnego.

Zasadą jest, że sąd orzekając eksmisję bada, czy osobie eksmitowanej należy przyznać uprawnienie do lokalu socjalnego. Jeśli odpowiedź jest twierdząca – gmina ma obowiązek taki lokal zapewnić.

Kiedy gmina musi zapewnić lokal socjalny?

Gmina ma obowiązek dostarczyć lokal socjalny w sytuacjach, gdy:

• sąd orzeknie o takim uprawnieniu w wyroku eksmisyjnym,
• osoba eksmitowana spełnia kryteria ustawowe (np. kobiety w ciąży, małoletni, osoby niepełnosprawne, emeryci i renciści korzystający z pomocy społecznej, bezrobotni, osoby objęte szczególną ochroną).

W praktyce oznacza to, że gmina nie może uchylać się od odpowiedzialności, jeśli dana osoba znajduje się w grupie chronionej i nie posiada innego mieszkania.

Wyjątki – kiedy gmina nie musi zapewnić lokalu socjalnego?

Istnieje kilka istotnych wyjątków od tej zasady. Gmina nie ma obowiązku dostarczenia lokalu socjalnego, gdy:

Osoba zajmuje lokal bez tytułu prawnego i sąd nie przyznał jej uprawnienia

Nie każda osoba eksmitowana otrzymuje prawo do lokalu socjalnego. Sąd może odmówić, jeśli:

• lokator rażąco naruszał porządek domowy,
• dewastował mieszkanie,
• zajmował lokal samowolnie (tzw. dzikie zamieszkiwanie).

Eksmisja dotyczy osób, które mają możliwość zamieszkania gdzie indziej

Sąd bada sytuację życiową eksmitowanego. Jeśli ma on inne mieszkanie, może przenieść się do rodziny albo posiada lokal, którego nie używa – gmina nie będzie zobowiązana do dostarczenia socjalnego.

Eksmitowany ma dochody i możliwości najmu komercyjnego

Jeżeli osoba eksmitowana osiąga dochody, które pozwalają na wynajem lokalu na rynku prywatnym, sąd może odmówić przyznania prawa do lokalu socjalnego.

Eksmisja z lokalu socjalnego lub tymczasowego

Gmina nie musi zapewniać kolejnego lokalu socjalnego osobie, która już wcześniej korzystała z takiej formy pomocy i nie wywiązywała się z obowiązków (np. nie płaciła czynszu, niszczyła mieszkanie).

Praktyka sądowa i orzecznictwo

Sądy podkreślają, że lokal socjalny nie jest prawem bezwzględnym, a przyznanie go zależy od zindywidualizowanej oceny sytuacji życiowej i materialnej danej osoby.

• W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się, że gmina odpowiada tylko wtedy, gdy sąd w wyroku eksmisyjnym przyznał lokatorowi prawo do lokalu socjalnego.
• Trybunał Konstytucyjny potwierdził natomiast, że ochrona własności właściciela lokalu musi być zrównoważona z obowiązkiem gminy w zakresie realizacji polityki mieszkaniowej.

Konsekwencje braku dostarczenia lokalu socjalnego

Jeżeli gmina nie wywiązuje się ze swojego obowiązku, właściciel mieszkania, w którym pozostaje lokator objęty wyrokiem eksmisyjnym, może:

• żądać odszkodowania od gminy,
• dochodzić swoich roszczeń na drodze sądowej.

Odpowiedzialność gminy w takich przypadkach jest szeroko potwierdzona w orzecznictwie.

Czy gmina zawsze musi zapewnić lokal socjalny? Podsumowanie

Nie w każdej sytuacji gmina musi zapewnić lokal socjalny. Obowiązek ten powstaje tylko wtedy, gdy:

• sąd orzeknie o uprawnieniu do lokalu socjalnego,
• osoba eksmitowana spełnia przesłanki ustawowe i nie ma innego miejsca do zamieszkania.

Wyjątki obejmują m.in. osoby zajmujące lokal bez tytułu prawnego, rażąco naruszające porządek, mające możliwość zamieszkania gdzie indziej czy osiągające dochody pozwalające na najem prywatny.

Z tego względu, właściciele mieszkań i lokatorzy powinni znać swoje prawa i obowiązki, a w razie sporu – korzystać z profesjonalnej pomocy prawnej.