Kto dziedziczy w przypadku braku testamentu?

Kto dziedziczy w przypadku braku testamentu? Zasady dziedziczenia ustawowego


Brak testamentu nie oznacza braku dziedziczenia. W polskim prawie cywilnym obowiązują jasne zasady tzw. dziedziczenia ustawowego, które określają, kto i w jakiej kolejności ma prawo do spadku po zmarłym. W artykule wyjaśniamy, jak wygląda dziedziczenie w przypadku braku testamentu, kto dziedziczy, w jakich częściach oraz jakie przepisy regulują tę kwestię.


Podstawa prawna


Zasady dziedziczenia ustawowego zostały uregulowane w Księdze czwartej – Spadki Kodeksu cywilnego, w szczególności w art. 931–940 k.c.



Czym jest dziedziczenie ustawowe?


Dziedziczenie ustawowe to sposób przekazywania majątku spadkowego, gdy:

  • spadkodawca nie sporządził testamentu,
  • testament jest nieważny,
  • osoby powołane w testamencie nie mogą lub nie chcą dziedziczyć,
  • testament nie obejmuje całego majątku.


W takich przypadkach spadek przypada osobom najbliższym według ustawowo określonej kolejności dziedziczenia.


I grupa spadkobierców ustawowych – małżonek i dzieci


Zgodnie z art. 931 § 1 k.c., w pierwszej kolejności dziedziczą:

„Z ustawy powołani są do spadku w pierwszej kolejności dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek.”

Dzieci dziedziczą w częściach równych, ale małżonek nigdy nie otrzymuje mniej niż 1/4 całego spadku, co reguluje art. 931 § 2 k.c..

Przykład:
Jeśli po zmarłym pozostał małżonek i troje dzieci, spadek dzieli się na cztery części – małżonek otrzymuje 1/4, a każde dziecko po 1/4. Gdy dzieci jest więcej, a ułamek przypadający małżonkowi byłby niższy niż 1/4, jego udział zostaje podwyższony.


II grupa – małżonek i rodzice, rodzeństwo


Jeśli zmarły nie miał dzieci, dziedziczą:

  • małżonek (1/2),
  • rodzice (po 1/4).

(art. 932 § 1 i 2 k.c.)

Jeżeli jedno z rodziców nie żyje, jego część przypada rodzeństwu spadkodawcy (art. 932 § 3 i 4 k.c.). Jeżeli któreś z rodzeństwa nie dożyło otwarcia spadku, jego udział przypada jego dzieciom – czyli zstępnym rodzeństwa.


III grupa – dziadkowie


Jeśli zmarły nie miał dzieci, nie był żonaty/zamężna, a jego rodzice nie żyją, w grę wchodzą dziadkowie spadkodawcy, którzy dziedziczą w częściach równych.

(art. 933 k.c.)

Jeśli któryś z dziadków nie żyje, jego udział przypada jego dzieciom, czyli wujostwu spadkodawcy.


IV grupa – pasierbowie


Jeśli nie ma żadnych z wyżej wymienionych osób, do dziedziczenia dochodzą pasierbowie (dzieci małżonka zmarłego, niespokrewnione ze spadkodawcą), ale tylko wtedy, gdy nie żyją ich rodzice.

(art. 934¹ k.c.)


V grupa – gmina lub Skarb Państwa


Jeśli nie ma żadnych spadkobierców prywatnych (osób fizycznych), wówczas spadek dziedziczy gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeśli nie da się jej ustalić – Skarb Państwa.

(art. 935 k.c.)


Dziedziczenie przez małżonka – ważne uwagi


Warto zaznaczyć, że były małżonek nie dziedziczy, nawet jeśli rozwód był bardzo świeży.

Dodatkowo, jeśli w chwili śmierci trwało postępowanie rozwodowe lub o separację z winy zmarłego, sąd może wyłączyć małżonka od dziedziczenia na wniosek dzieci spadkodawcy (art. 940 k.c.).



Co z konkubentem? Czy partner życiowy dziedziczy?


Nie. W polskim prawie konkubenci nie dziedziczą z ustawy – nawet jeśli prowadzili wspólne gospodarstwo przez wiele lat. Aby partner mógł dziedziczyć, konieczne jest sporządzenie testamentu. Brak takiego dokumentu powoduje, że spadek przypada rodzinie zmarłego, zgodnie z ustawową kolejnością.



Jakie prawa ma spadkobierca ustawowy?


Spadkobierca ustawowy, który przyjmuje spadek, uzyskuje prawo do majątku zmarłego, ale także odpowiada za jego długi – co reguluje art. 1030–1034 k.c. W terminie 6 miesięcy od dnia dowiedzenia się o tytule dziedziczenia należy złożyć oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, w przeciwnym razie spadek zostaje przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza.



Dziedziczenie gospodarstwa rolnego – wyjątki


Choć obecnie dziedziczenie gospodarstw rolnych odbywa się na zasadach ogólnych, wcześniej obowiązywały odrębne przepisy (np. przed 2001 r.). Warto skonsultować takie przypadki indywidualnie, ponieważ mogą wystąpić szczególne sytuacje.


Podsumowanie – co zrobić, gdy nie ma testamentu?


✅ Sprawdź, kto wchodzi w krąg spadkobierców ustawowych
✅ Ustal, czy spadek zawiera aktywa czy długi
✅ Złóż oświadczenie o przyjęciu/odrzuceniu spadku w ciągu 6 miesięcy
✅ Rozważ postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku (sądowo lub u notariusza)


Potrzebujesz pomocy w sprawie spadku?


Nasza kancelaria specjalizuje się w sprawach dziedziczenia ustawowego, zarówno prostych, jak i skomplikowanych przypadkach z elementem zagranicznym, sporami rodzinnymi lub dużym majątkiem.


📞 Skontaktuj się z nami, aby uzyskać poradę prawną lub reprezentację w sprawie spadkowej.